Sağlıkta Hakkaniyet Ne Demek? Sıcak Bir Hikâyenin İçinden Bakış

Bugün size bir hikâye anlatmak istiyorum. Hastane koridorlarının uzun, beyaz ışıklı sessizliğinde başlayıp bir mahallenin kalbine uzanan; sağlıkta hakkaniyetin ne demek olduğunu, birbiriyle zıt gibi görünen iki yaklaşımın nasıl aynı amaca hizmet edebileceğini gösteren bir hikâye… Oturun, birlikte dinleyelim.

Hikâye: Koridorda Kesişen İki Yol

Şehir hastanesinin içe dönük avlusunda rüzgâr, çınar yapraklarını kovalarken, Mert başhekim yardımcılarının toplantısından yeni çıkmıştı. Çözüm odaklı, stratejik bir akla sahipti; veriler onun en iyi dilini konuşuyordu. Karşısına, poliklinik kapısında küçük bir kalabalığı sakinleştirmeye çalışan Elif çıktı. Elif, toplumsal projelerde yıllarını geçirmiş, empatik ve ilişkisel yaklaşımıyla güç bulan bir sosyal hizmet uzmanıydı. İkisi de aynı şeyi istiyordu: adil sağlık hizmeti. Ama yolları, yöntemleri farklıydı.

O gün, hastanenin önüne bir minibüs dayandı. İçinden, şehir kenarındaki bir gecekondu mahallesinden gelen altı kişi indi. Çoğu yaşlı, biri hamile, biri de kronik hastaydı. Randevu sistemine düşmeyen adları ve karmaşık sigorta kayıtları yüzünden saatlerdir kapı kapı dolaşmışlardı. Koridorda beklerken yüzlerindeki yorgunluk, aralarındaki fısıltılarla dalga dalga yayılıyordu. “Bizim sıramız ne zaman gelecek?”

Mert’in Planı: Verilerle Açılan Kapılar

Mert, anlık yoğunluk tablolarını kontrol etti. Acil olmayan başvuruların sabah saatlerinde biriktiğini, öğleden sonra düşük gelirli bölgelerden gelen hastaların randevusuz başvurularla sistemi tıkadığını görmüştü. Kafasında hızlıca bir plan kurdu: “Dinamik triyaş masası kuracağız. Sigorta ve kimlik doğrulama için mobil ekip oluşturacağız. Mahalle bazlı saatlik kapasite tahsisi yapıp, risk gruplarına yerinde tarama planlayacağız.”

Hemen idari birime talimat verdi: “Bugünden itibaren mahalle minibüslerinin geliş saatlerini sisteme işleyin. O saatlerde poliklinik odaklı kısa randevu blokları açın. Veri panomuzda bu mahalle için uyarı ışığı yansın. Uzun bekleme durumunda hızlı yönlendirme hattı devreye girsin.” Mert için sağlıkta hakkaniyet, eşit ihtiyaca eşit yanıt verebilen esnek bir sistem tasarlamaktı. Reçetesi netti: doğru kaynağı, doğru yere, doğru zamanda koymak.

Elif’in Yolu: Kalpten Kalbe Kurulan Köprüler

Elif, minibüsten inenlerin yanına gitti. “Hoş geldiniz,” dedi, “Sizi burada yalnız bırakmayacağız.” Her birinin hikâyesini dinledi: Emine teyzenin ilaçlarını karıştırmasından doğan komplikasyonları, hamile Ayşe’nin doktordan çekinse de doğum sancılarından daha çok “yargılanmaktan” korkmasını, Mehmet amcanın torununa yük olmak istemediği için kontrolleri ertelemesini… Elif, not defterine yalnızca belirtileri değil, endişeleri ve umutları yazdı.

Sonra, danışma bankosunun yanına küçük bir masa koydu; masaya “Hakkaniyet Destek Masası” yazılı kartonu iliştirdi. “Burada sıranız kaybolmayacak,” dedi, “çünkü önce sizi duyacağız.” İki gönüllü sağlık okuryazarlığı broşürleri dağıttı, bir diğeri sigorta sorgularını yaptı, Elif ise tek tek yarın yeniden gelmek zorunda kalmayacakları bir plan çıkardı. Elif’e göre sağlıkta hakkaniyet, “aynı muameleden fazlasını” gerektirirdi: İhtiyaca göre farklı ama adil olanı yapmak; bariyerleri dinlemek, sonra kaldırmaktı.

Kesişim: Sistem ve İnsan Aynı Masada

Akşamüstü olduğunda, Mert’in panosunda kırmızı yanan bekleme göstergesi sarıya dönmüştü. Elif’in masasından geçen herkes, yalnızca randevu değil, güven de almıştı. Mert ile Elif çay makinesinin yanında buluştu. “Veriler, bugün işe yaradı,” dedi Mert, “ama görüyorum ki rakamların arkasında duygular var; onlar çözülmeden kuyruklar bitmiyor.” Elif gülümsedi: “Sizin planınız olmasaydı, ben yalnızca teselli dağıtıyor olurdum. Ama plan, insan sesiyle buluşunca adalet ete kemiğe bürünüyor.”

İşte sağlıkta hakkaniyet tam burada anlam kazanır: Kaynağı herkese “eşit” bölüştürmekle değil, herkesin engellerini anlayıp “adil” biçimde yerleştirmekle. Bazen strateji, bazen empati; en çok da ikisinin aynı masada konuşmasıyla.

Sağlıkta Hakkaniyetin Tanımı ve Özeti

“Sağlıkta hakkaniyet” (equity), herkesin sağlık potansiyeline ulaşabilmesi için gerekli fırsat ve hizmetlere adil erişimini ifade eder. Eşitlik (equality) herkes için aynı kaynağı önerirken, hakkaniyet farklı ihtiyaçlara göre farklı desteği meşru ve zorunlu görür. Mahalle, dil, eğitim, gelir, cinsiyet, yaş, engellilik, göçmenlik durumu gibi değişkenler; eşitsizliğin sebebi değil, hakkaniyetin pusulasıdır. Yön, bu pusulayla çizilir.

Neden Önemli?

• Güven inşa eder: Adil süreç ve şeffaf iletişim, sağlık sistemine inancı artırır.
• Etkinliği yükseltir: Doğru hizmet, doğru kişiye ulaştığında tıbbi sonuçlar iyileşir.
• Sürdürülebilirliği besler: Kaynaklar, ihtiyaç temelli dağıtıldığında israf azalır, sistem nefes alır.

Uygulamada Hakkaniyet İçin Somut Adımlar

1. Veriyle gör, insanla doğrula: Risk haritaları, yoğunluk saatleri, randevu bariyerleri; sahadaki hikâyelerle birlikte okunmalı.
2. Yerinde hizmet ve mobil ekipler: Mahalle taramaları, taşınabilir laboratuvarlar, tercüman ve sağlık okuryazarlığı desteği.
3. Adil önceliklendirme: Kronik hastalar, hamileler, çocuklar ve engelliler için esnek randevu blokları.
4. İlişkisel köprüler: Sosyal hizmet uzmanı—hekim—idari üçgeni; hasta yolculuğunun her durağında görünür olmalı.

Hikâyenin Sonu Değil: Yarın İçin Soru

Ertesi sabah, aynı minibüs yine hastanenin kapısındaydı. Ama bu kez kapıda bir tabela daha vardı: “Hakkaniyet Kliniği: Danış, Anlat, Birlikte Çözelim.” Mert, yeni veri panosunda mahalle kodlarının yanına bir sütun eklemişti: “Güven skoru.” Elif ise bekleme alanına bir duvar panosu astı: “Hikâyesini paylaşmak ister misin?” Her bir not, sistemin nabzını tutan küçük bir kalp atışıydı.

Sağlıkta hakkaniyet ne demek? Bazen bir planın cesareti, bazen bir sözün şefkati; çoğu zaman ikisinin aynı bedenin iki kolu gibi çalışması demek. Bugün kendi mahallenizde; eczanede, aile sağlığı merkezinde, hastane koridorunda neleri değiştirebiliriz? İlk adım hangi engeli kaldırmalı: bilgiye erişim mi, randevu bariyeri mi, dil ve kültür farkı mı?

Yorumlarda Buluşalım

Hikâyenin sizi en çok hangi yanı etkiledi? Mert’in çözümcü planı mı, Elif’in ilişkisel yaklaşımı mı, yoksa ikisinin kesiştiği o “adil” an mı? Yorumlarda kendi deneyiminizi, karşılaştığınız engelleri ve hayata geçirdiğiniz küçük çözümleri paylaşın. Birlikte düşünelim; çünkü sağlıkta hakkaniyet, her birimizin hikâyesiyle bütündür.